W dalekiej przeszłości tereny Polski zamieszkiwały m.in. prehistoryczne jaguary, lamparty oraz ogromne lwy jaskiniowe. Po „polskich” wielkich kotach pozostały jedynie kości, ale szczęśliwie przedstawiciele rodziny kotowatych nie opuściły zupełnie naszego kraju. Jakie dzikie koty żyją w Polsce?
Dziś możemy spotkać w polskich lasach skrytego i tajemniczego żbika europejskiego oraz największego spośród rysi – rysia eurazjatyckiego.
Żbik – dziki kuzyn kotów domowych
Żbik to drapieżnik o mocnej budowie ciała, szerokiej głowie. Jego futerko jest szarobrązowe, pręgowane. Prążki po bokach tułowia są mniej wyraźne niż te na głowie, piersi i nogach. Wzdłuż kręgosłupa biegnie czarna pręga. Ogon pokryty jest czarnymi pierścieniami.
Poduszeczki łap żbika również są czarne.
W Polsce te dzikie koty żyją w lasach wschodniej części Karpat – głównie w Tatrach i Bieszczadach. Żbik jest aktywny głównie między zmierzchem a świtem. Poluje zwykle na małe ssaki: gryzonie, króliki, rzadziej na ptaki.
Jeśli trzeba, potrafi jednak zmienić skład swego menu. Widziano już żbiki łowiące ryby, chwytające żaby, raczące się owadami w ramach „przekąski”, czy też chwytające wydry, kuny lub młode jelenie. Zwykle jednak pozostają przy gryzoniach, w których się wyspecjalizowały – ich efektywność wynosi tu aż 60%!
Jak odróżnić żbika od kota domowego?
Żbik europejski (Felis silvestris) przypomina wyglądem dużego burego europejskiego kota domowego, choć po dokładniejszym przyjrzeniu się dość łatwo można zauważyć różnice między nimi:
- Żbiki są większe i mocniej zbudowane niż koty domowe. Długość tułowia wraz z głową osiągać może u żbika 37–90 cm, natomiast długość ogona – 21–40 cm. Długość ciała kota domowego, włącznie z ogonem, rzadko przekracza 80 cm (nie uwzględniamy tu dużych ras).
- Ogon żbika jest gruby, puszysty, nie zwęża się ku końcowi, zakończony jest tępo, z czarną końcówką – po ogonie najłatwiej odróżnić go od kota domowego.
- „Idealny” żbik nie ma białego podbródka – cechy często spotykanej u pręgowanych kotów domowych. Białe partie wokół pyszczka żbika oznaczają, że dany osobnik jest hybrydą. Żbik nie ma również innych białych znaczeń, chociażby na piersi czy łapach.
- Futro żbika jest znacznie gęstsze i nieco dłuższe niż u większości kotów domowych.
- Czarna pręga biegnąca wzdłuż kręgosłupa żbika nie łączy się z pierścieniami na ogonie.
Co zagraża żbikom w Polsce?
Do głównych czynników zagrażających żbikom w Polsce należy niszczenie ich naturalnego środowiska – dzikich lasów górskich, a ponadto hybrydyzacja z kotem domowym. Bezdomne koty mogą też zarażać żbiki chorobami, w tym groźną dla nich kocią białaczką.
Szczególnie ważne dla ochrony żbika jest niewypuszczanie kotów domowych samopas na terenach, w pobliżu których żyją żbiki. Koty wolno żyjące należy natomiast kastrować, aby nie mogły krzyżować się ze żbikami, a także szczepić przeciw kocim chorobom zakaźnym.
Ile żbików jest w Polsce?
Niełatwo jest oszacować, ile żbików żyje w Polsce. Ostatnie próby podjęto w 2004 r., kiedy to oceniono liczebność żbików zamieszkujących Karpaty i Podkarpacie na około 200 osobników. Brakuje niestety bardziej aktualnych danych.
Ochroną żbika zajmują się organizacje chroniące jego naturalne siedliska – lasy karpackie – i zmierzające do utworzenia tam większej liczby parków narodowych oraz ogólnego powiększenia obszarów chronionych.
Należałoby przeprowadzić ponowne badania liczebności żbika, a także określenia stopnia jego hybrydyzacji z kotem domowym. Być może szansą dla polskich żbików jest introdukcja kilku par pochodzących z liczniejszej populacji słowackiej.
Ryś – dziki kot z „pędzelkami”
Ryś eurazjatycki (Lynx lynx) to kot drugi gatunek dziekigo kota żyjącego w Polsce. Jak wygląda ryś? Jego nogi są długie (tylne nieco dłuższe niż przednie), stopy szerokie, ogon króciutki. Policzki rysi – zwłaszcza samców – zdobią bokobrody, a uszy zakończone są pędzelkami włosów.
Ryś może osiągać długość ciała od 80 do 110 cm, a ogona – od 15 do 25 cm. To kot wysoki (od 50 do 75 cm w kłębie). Średnio waży od 15 do 38 kg, ale nieraz spotykano i osobniki ważące ponad 40 kg.
Sierść rysia może mieć różne kolory – od srebrzystoszarego przez piaskowy i żółtawy aż po czerwonawy i brązowy. Także rysunek na futerku może przybierać różne formy. U niektórych rysi cętki są niemal niewidoczne, u innych – wyraźne, w formie okrągłych plamek lub większych rozet. Większość rysi zmienia szatę letnią na zimową, która jest nie tylko grubsza, ale także znacznie jaśniejsza.
Rysie wyspecjalizowały się w polowaniu na zwierzęta kopytne. W Polsce najczęściej polują na sarny. W ich diecie nie brakuje jednak i innych zwierząt, jak zajęczaki, młode dziki, gryzonie.
Dzikie koty z Polski - ryś karpacki i bałtycki
W Polsce występują dwa podgatunki rysia. Ryś północny (bałtycki), zwany niekiedy rysiem nizinnym, występuje w północno-wschodniej części naszego kraju. Jego zasięg obejmuje głównie w Kotlinę Biebrzańską i puszcze Białowieską, Augustowską, Knyszyńską, Borecką.
Drugi podgatunek to ryś karpacki, który zamieszkuje przede wszystkim Karpaty Wschodnie i Zachodnie oraz Pogórze Karpackie. Nieliczne rysie wędrują też bardziej na północ,
aż po Roztocze i Polesie Lubelskie. Z czeskiej Szumawy kilka osobników przybyło w Karkonosze, skąd wyprawiają się czasem w inne części Sudetów.
Poza tym rysie widywane są także na Pomorzu, m.in. w Borach Tucholskich, na terenie Słowińskiego Parku Narodowego, a także w Puszczy Noteckiej. Reintrodukowana populacja zamieszkuje Puszczę Kampinoską i sąsiadujące z nią lasy.
Co zagraża rysiom w Polsce?
W Polsce rysiom zagrażają przede wszystkim:
- kłusownictwo,
- zbyt intensywne polowania na zwierzęta kopytne, którymi żywią się rysie,
- fragmentacja terytoriów leśnych – tereny uprawne i drogi stanowią barierę między poszczególnymi populacjami. Zaradzić temu mogą korytarze ekologiczne, czyli zalesione pasy łączące kompleksy leśne oraz przejścia dla zwierząt, które chronią rysie przed wypadkami drogowymi.
„Urodzony, by być wolnym” – o ochronie rysia w Polsce
Już w 1993 r. podjęto pierwsze próby wprowadzenia rysia do Puszczy Kampinoskiej. W reintrodukcji wzięły udział koty pochodzące z europejskich ogrodów zoologicznych, z których przysłano do nas 30 rysi.
Początkowo koty przyzwyczajały się do nowego miejsca na terenie zamkniętym w obrębie lasu, trenując jednocześnie samodzielne polowanie. Przed wypuszczeniem otrzymały obroże z nadajnikami.
Część wypuszczonych rysi nie przeżyła, ale pozostałe stworzyły stabilną populację. Niektóre rysie wywędrowały poza obręb puszczy, na odległość do 100 km.
W 2012 r. rozpoczęto projekt reintrodukcji rysia bałtyckiego na Pojezierzu Mazurskim: w Puszczy Piskiej i Puszczy Napiwodzko-Ramudzkiej. Ta reintrodukcja prowadzona jest dwoma metodami. Pierwsza z nich nazwana została „born to be free”. Dorosłe rysie umieszczane są w wolierze reintrodukcyjnej na terenie lasu.
Tam rysica rodzi i wychowuje młode. Nie opuszcza woliery, ale przez mały otwór wyjściowy mogą wychodzić kocięta. Zaczynają poznawać las i czerpać potrzebną im wiedzę, doświadczenie. W razie zagrożenia zawsze mogą wrócić do matki. Z czasem jednak opuszczają ją i zajmują nowe terytorium.
Na Mazury sprowadzono także dorosłe rysie z Estonii. Przed wypuszczeniem do lasu koty otrzymały w obroże z nadajnikami, dzięki którym możemy bliżej poznawać ich zwyczaje – aby lepiej je chronić.
