Toksoplazmoza to choroba, która dotyka zarówno ludzi, jak i zwierzęta. Powszechnie uważana się ją również za jedną z najgroźniejszych, szczególnie dla kobiet w ciąży. Wywoływana jest przez pierwotniaki, których żywicielem ostatecznym są właśnie koty. Dlatego, gdy kobieta zachodzi w ciążę, obawa przed zakażeniem nierzadko bywa przyczyną pozbycia się futrzaka z domu. Czy słusznie? Na czym polega toksoplazmoza, jak można się nią zarazić i jak wygląda leczenie?
Toksoplazmoza u kota
Toksoplazmoza jest zakaźną chorobą, którą wywołują pierwotniaki z gatunku Toxoplasma gondii. Pasożyty te mogą atakować wszystkie gatunki ssaków oraz ptaków, ale ich żywicielami ostatecznymi są wyłącznie kotowate. Wszystkie inne zwierzęta są żywicielami pośrednimi.
Różnica między żywicielami pośrednimi a żywicielami ostatecznymi jest taka, że w organizmach tych drugich przebywają dorosłe formy pasożytów, które rozmnażają się płciowo. I tylko one zdolne są do wytwarzania tzw. oocyst, będących czymś w rodzaju jaj. Wydalane są one z kałem kotów i mogą przetrwać w środowisku zewnętrznym, przez wiele miesięcy zachowując zdolność do dalszego rozwoju.
Jak dochodzi do zarażenia toksoplazmozą?
Nasi mruczący pupile zarażają siętoksoplazmozą głównie drogą pokarmową:
- Koty mogą zarazić się toksoplazmozą zjadając zakażone chorobą gryzonie (główne źródło zakażenia) oraz drobne ptaki lub mięso, w którym znajdują się formy pośrednie toxoplazma gondii.
- Do zakażenia może również dojść po wypiciu skażonej wody przez kota.
- Kocia matka, która jest nosicielką toksoplazmozy może też zarazić swoje jeszcze nienarodzone potomstwo.
Gdy kot zarazi się toksoplazmozą, pasożyty rozprzestrzeniają się z krwią po jego organizmie i mogą umiejscawiać się praktycznie we wszystkich tkankach. Tam też się namnażają.
Toksoplazmoza u kota - objawy
Objawy kliniczne zakażenia toksoplazmozą mogą być różne i zależą właśnie od organów w kocim ciele, które zostały zaatakowane przez pierwotniaki. Spośród często pojawiających się symptomów wymienić możemy:
- otępienie,
- wodogłowie,
- wodobrzusze,
- żółtaczkę,
- wymioty,
- brak apetytu,
- biegunki
- oraz spadek masy ciała.
Dla właścicieli kotów ważnym jest fakt, że u większości kotów toksoplazmoza przebiega bezobjawowo. Zwykle więc nie mamy świadomości, iż zwierzę stało się nosicielem choroby. Nie wiemy, dlaczego dzieje się tak, iż u jednych futrzaków zakażenie toksoplazmozą nie daje żadnych zewnętrznych symptomów, a u innych się one pojawiają. Możliwe, że zależy to od takich czynników, jak wiek albo ogólny stan zdrowia.
Toksoplazmozę u kotów diagnozuje się na podstawie badań kału lub krwi. Niestety testy te bywają zawodne.
Toksoplazmoza u kota - leczenie
Różnorodność, czasem nietypowych, objawów klinicznych sprawia, iż toksoplazmoza u kotów może zostać błędnie zdiagnozowana jako inny problem zdrowotny, a tym samym nieprawidłowo leczona.
W leczeniu tej choroby u kotów stosuje się przede wszystkim podawaną doustnie klindamycynę – antybiotyk z grupy linkozamidów, bardzo skuteczny w leczeniu zakażeń pierwotniakami Toxoplasma gondii (i nie tylko). Dodatkowo, jako wspomaganie, zależnie do przebiegu choroby, zwierzakowi aplikuje roztwór glukozy, elektrolity, witaminy itd.
W przypadkach, w których toksoplazmoza zaatakowała oczy kota, stosuje się również odpowiednie leki zakraplane do oczu.
Oczywiście leczymy tylko te przypadki toksoplazmozy u kotów, w których pojawiły się objawy kliniczne i w których choroba została zdiagnozowana. A większość zakażeń u naszych pupili – jak to zostało już powiedziane wcześniej – przebiega bezobjawowo.
Toksoplazmoza u ludzi
Człowiek jest żywicielem pośrednim pierwotniaka Toxoplazma gondii. Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacuje się, iż nawet 1/3 ludzi na świecie zaraziła się tym pasożytem. Jednakże – podobnie jak u kotów, u większości osób zakażenie przebiega bezobjawowo (nie chorują). U tego niewielkiego odsetka, u których pojawiają się symptomy toksoplazmozy, choroba może przyjmować formę ostrą lub przewlekłą.
Przyczyną zachorowań na toksoplazmozę najczęściej jest:
- spożywanie niedogotowanego lub surowego mięsa,
- niedokładnie umytych warzyw, owoców i innych roślin
- lub zarażenie za pośrednictwem brudnych rąk – takie przypadki choroby nazywamy toksoplazmozą nabytą,
- dużo rzadziej do zarażenia toksoplazmozą dochodzi poprzez kontakt z kałem zarażonego kota.
Do zakażania toksoplazmozą może dojść ponadto już w łonie matki – mówimy wówczas o toksoplazmozie wrodzonej.
W ostrym przebiegu toksoplazmozy nabytej typowymi objawami u ludzi są:
- gorączka,
- zapalenie węzłów chłonnych,
- objawy grypopodobne
- oraz niekiedy pojawiające się zapalenie mózgu i opon mózgowych.
Przewlekła postać choroby – rzadziej występująca – przejawia się: nawracającą gorączką, problemami ze stawami, bólami głowy oraz zapaleniem narządów, które zostały zaatakowane przez pierwotniaka.
Bardzo ważną informacją jest to, że zakażenie toksoplazmozą daje nam trwałą odporność. Ni mniej ni więcej znaczy to, że powtórne zetknięcie się z pierwotniakami Toxoplazma gondii nie skutkuje rozwojem choroby.
Toksoplazmoza stanowi największe zagrożenie dla kobiet w ciąży, ale wbrew pozorom nie jest ono aż tak duże, jak się może wydawać. Przede wszystkim do zakażenia rozwijającego się płodu może dojść, gdy kobieta zarazi się tuż przed zajściem w ciąże lub jej trakcie, czyli w przypadku tzw. pierwotnego zarażenia (kobieta nie chorowała wcześniej). Ma to związek właśnie ze wspomnianą trwałą odpornością, jaką nabywa człowiek po przejściu zakażenia.
Toksoplazmoza u noworodka
Największe ryzyko wystąpienia objawów toksoplazmozy u noworodka istnieje wówczas, gdy matka zarazi się chorobą w pierwszym trymestrze ciąży. Zakażenie płodu w trzecim trymestrze w większości przypadków przebiega bezobjawowo.
Typowymi objawami zakażenia toksoplazmozą w okresie rozwoju płodowego są między innymi:
- zapalenie siatkówki i naczyniówki,
- zwapnienia śródczaszkowe,
- wodogłowie lub małogłowie,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- skaza krwotoczna,
- żółtaczka,
- oczopląs,
- opóźnienie rozwoju umysłowego,
- padaczka oraz zaburzenia mowy u dziecka.
Diagnoza toksoplazmozy u ludzi – interpretacja wyników badań krwi
W diagnostyce toksoplazmozy stosuje się przede wszystkim badania serologiczne krwi. Pozwalają one wykryć obecność we krwi specyficznych przeciwciał, które wskazują zakażenie pierwotniakami toksoplazmozy.
Mowa tu o przeciwciałach IgG oraz IgM. Poziom powyższych przeciwciał – jeśli zostaną wykryte we krwi – pozwala ustalić, kiedy doszło do zakażanie, a tym samym to, czy istnieje zagrożenie dla płodu.
Interpretacja wyników testów krwi na obecność przeciwciał przeciw toksoplazmozie:
- IgG ujemne ; IgM ujemne – kobieta nigdy nie przeszła toksoplazmozy i nie jest na nią uodporniona. Oznacza to, że infekcja w trakcie ciąży stanowi duże zagrożenie dla dziecka. Zaleca się, by ciężarna wykonywała badania kontrolne co 3 miesiące.
- IgG dodatnie ; IgM ujemne – do zakażenia doszło w przeszłości. Taki wynik może jednak oznaczać przewlekłą toksoplazmozę. W przypadku, gdy IgG jest znacznie podwyższone, należy powtórzyć badanie po trzech tygodniach. Jeżeli wykaże ono, iż poziom się nie zmienił, nie ma potrzeby dalszej kontroli, jeżeli następuje wzrost, należy rozpocząć leczenie. W przypadku, gdy test został wykonany u kobiety ciężarnej, zaleca się dodatkowe badania w celu określenia miana (stężenia) oraz tzw. awidności przeciwciał IgG, które pomogą określić fazę choroby, a tym samym ryzyko zarażenia płodu. Niskie stężenie (miano) oraz słaba awidność oznacza, że do zakażenia mogło dość stosunkowo niedawno, tym samym zwiększone ryzyko.
- IgG ujemne ; IgM dodatnie – wynik nieswoisty, czyli możliwe zakażenie chorobą. Po 3 tygodniach należy powtórzyć badanie. Jeżeli jego wynik taki sam, kobieta jest seronegatywna i nie wymaga leczenia.IgG dodatnie ; IgM dodatnie – Taki wynik sugeruje niedawne zakażenie. Wskazane dodatkowe badania, np w celu określenia awidności przeciwciał IgG.
Leczenie toksoplazmozy u ludzi
Toksoplazmozę leczy się przede wszystkim u ciężarnych kobiet (przy zakażeniu w trakcie ciąży lub tuż przed nią, nawet przy braku objawów choroby), osób z osłabioną odpornością na skutek innych schorzeń, osób leczonych lekami immunosupresyjnymi (osłabiającymi układ odpornościowy), osób z objawową toksoplazmozą, osób z aktywną toksoplazmozą oczną oraz u niemowląt.
Osób z bezobjawową toksoplazmozą – poza wspomnianymi kobietami w ciąży oraz noworodkami i niemowlętami z potwierdzonym zarażeniem wrodzonym – nie poddaje się leczeniu.
W leczeniu toksoplazmozy u ludzi stosuje się antybiotykoterapię takimi środkami, jak pirymetamina z sulfasalazyną, pirymetamina z sulfadoksyną, kotrimoksazol, spiramycyna i klindamycyna. W przypadkach toksoplazmozy ocznej stosuje się najczęściej pirymetaminę z sulfadoksyną. Kobiety w ciąży leczy się głównie podawaną do ustnie spiramycyną (antybiotyk z grupy makrolidów). U niemowląt leczenie pirymetaminą i sulfadiazyną stosuje się przez cały pierwszy rok życia, w przypadkach objawowych nawet dłużej.
Warto wiedzieć, że preparaty stosowane w leczeniu toksoplazmozy zabijają wyłącznie aktywne formy pierwotniaków Toxoplasma gondii, czyli te, które przemieszczają się w organizmie. Lekarstwa nie niszczą niestety cyst, które osiadają w tkankach.
Prawdopodobieństwo zarażenia się toskoplazmozą od kotów
Powiedzmy sobie teraz o drogach zakażenia toksoplazmozą u ludzi. Niestety nadal można spotkać się ze twierdzeniem, iż wszystkiemu winne są koty.
Tymczasem głównym źródłem zarażenia się chorobą są oocysty znajdujące się w środowisku, np. w wodzie, na surowych zioła, warzywach, owocach i w poddanym niedostatecznej obróbce termicznej (na wpółsurowym) mięsie.
Wbrew pozorom nasze domowe futrzaki statystycznie stanowią dla naszego zdrowia niewielkie zagrożenie. Owszem istnieje możliwość zarażenia się od nich toksoplazmozą, ale stosunkowo małe. Dlaczego?
Przede wszystkim, co powinniśmy wiedzieć, wydalanie oocysty przez zarażonego toksoplazmozą kota trwa około 20 dni od chwili zakażenia. To stosunkowo krótko, choć oczywiście same oocysty znacznie dłużej zachowują swoją aktywność. Musi jednak upłynąć mniej więcej 70 godzin, by stały się zdolne do dalszego rozwoju - mamy więc czas, by je zniszczyć środkami czyszczącymi.
Nie wszystkie koty są ponadto nosicielami pierwotniaka toxoplazma gondii. Są nimi głównie futrzaki wychodzące i wolno żyjące. Typowo domowe pieszczochy, których nie wypuszczamy na dwór i żywimy przetworzonymi pokarmami (gotowe karmy, poddane obróbce termicznej mięso itd.) w niewielkim stopniu nam zagrażają.
Toksplazmoza u kota - profilaktyka
Ryzyko zakażenia zakażenia toksoplazmozą od kota zmniejszy się jeszcze, gdy kobieta w ciąży zachowa podstawowe zasady higieny a czyszczeniem kuwety zajmą się inni członkowie rodziny. Kuweta powinna być regularnie sprzątana i czyszczona przy pomocy nietoksycznych dla zwierząt środków dezynfekujących, a po każdym czyszczeniu kuwty należy dokładnie umyć ręcę.
Tuż przed planowaną ciążą i w jej trakcie można też zaprzestać podawania kotu surowego mięsa. Oczywiście w przypadku kotów wychodzących nie obniży to w dużym stopniu ryzyka, gdy chorobotwórczymi mikrobami kot może zarazić się podczas swoich wypadów w teren.
Kobietom, które planują zajść w ciążę, zaleca się ponadto wykonanie testu serologicznego na obecność przeciwciał przeciw Toxoplazma gontii. Dodatni wynik oznacza zwykle, iż przyszła matka nie musi obawiać się już o zdrowie swojego nienarodzonego dziecka, ponieważ świadczy to tym, iż kobieta nabyła trwałą odporność na tę chorobę.
Badanie to powinna kobieta przejść również już po zajściu w ciążę, najlepiej jak najszybciej.
Źródła:
- Łukasz Adaszek, Ireneusz Balicki, Paweł Klimiuk, Jacek Kutrzuba, Stanisław Winiarczyk: Przypadki toksoplazmozy u kotów. Życie Weterynaryjne • 2011 • 86(11) (http://wordpress.esccap.pl/wp-content/uploads/2017/07/Przypadki-toksoplazmozy-u-kotow-2011.pdf)
- Dorota Drapała, Lucyna Holec-Gąsior. Katedra Mikrobiologii, Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej: Diagnostyka toksoplazmozy u kobiety ciężarnej, płodu i noworodka — stan obecny i nowe możliwości. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 4, 176–184. (https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/.../25918 )
- Lucyna Holec-Gąsior, Dorota Drapała. Katedra Mikrobiologii, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska: Awidność przeciwciał IgG jako ważny test diagnostyczny w rozpoznawaniu aktywnej toksoplazmozy — stan obecny i nowe możliwości. Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 1, 74–81. (https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/.../15044)
- Polska Rada Konsultacyjna ds. Parazytoz Zwierząt Towarzyszących (ESCCAP): Toksoplazmoza u kotów i ludzi – jak się nie zarazić? (http://www.esccap.pl/toksoplazmoza)
Choroby kotów
