Nerki pełnią w organizmie przede wszystkim funkcję filtracyjną – umożliwiają pozbywanie się toksyn i zbędnych produktów przemiany materii. Jeśli zawodzą, w krwiobiegu pozostają szkodliwe substancje, które normalnie byłyby usuwane wraz z moczem.
Z czasem kot zaczyna wykazywać symptomy zatrucia tymi składnikami – rozwija się mocznica.
Rozwój mocznicy u kota – kiedy możemy mówić o mocznicy?
Mocznica (uremia) u kotów może pojawić się w przypadku zablokowania cewki moczowej, urazu moczowodów czy zatrucia (mocznica ostra), choć najczęściej mamy z nią do czynienia w późnym stadium przewlekłej niewydolności nerek.
W I stadium tej choroby kot nie wykazuje jeszcze żadnych objawów – mimo że zaistniał już czynnik, który uszkadza nerki. Nerki zaczynają wykorzystywać „rezerwowe” nefrony, ale funkcjonują coraz gorzej i z czasem zaczynają tracić tę rezerwę.
Jeśli współczynnik filtracji kłębuszkowej, który określa stopień zdolności wydalniczej nerek, robi się niewystarczający, w organizmie zaczynają gromadzić się azotowe produkty przemiany materii. Gdy współczynnik spadnie poniżej 33%, zdolność do zagęszczania moczu jest upośledzona, przy 25% ilość produktów azotowych jest na tyle duża, że dochodzi do azotemii. To II stadium choroby.
W dalszych stadiach (III i IV) uszkodzenie nerek osiąga już taki poziom, że gromadzące się we krwi toksyny mocznicowe zatruwają organizm i prowadzą do pojawienia się objawów mocznicy. Koci pacjent z mocznicą ma wysokie stężenie mocznika i kreatyniny we krwi, ale także np. insuliny.
Przyczyny mocznicy u kota
Mocznica najczęściej rozwija się jako późne stadium przewlekłej niewydolności nerek, może się pojawić jednak także przy ostrej niewydolności nerek, np. na skutek:
- zatrucia niektórymi roślinami, środkami przeciwbólowymi czy glikolem etylenowym,
- wstrząsu anafilaktycznego lub septycznego,
- urazu mechanicznego nerki,
- jak również z przyczyn nienerkowych.
Do przyczyn nienerkowych należą na przykład rozerwanie cewki moczowej lub niedrożność dróg moczowych (np. u kota z kamicą). Zablokowanie odpływu moczu skutkuje ostrą mocznicą. Ponieważ jej podłożem nie jest choroba nerek, może być ona skutecznie leczona, o ile zostanie zdiagnozowana w porę.
Mocznica u kota - objawy
Mocznica jest zatruciem organizmu i może dawać różne symptomy z różnych narządów – nie wszystkie występują równocześnie, każdy natomiast jest powodem do niepokoju i wymaga leczenia.
Krew, z której nie zostały odfiltrowane toksyny, przepływa przez cały organizm – dlatego szkodliwe związki mogą rzutować na różne narządy i układy, w tym moczowy, pokarmowy, nerwowy, oddechowy, mięśniowo-szkieletowy, limfatyczny i odpornościowy. Do objawów mocznicy, które mogą wystąpić u zwierzęcia, należą:
- zwiększone oddawanie moczu oraz zwiększone pragnienie;
- odwodnienie;
- zbyt wysoki poziom fosforu we krwi (hiperfosfatemia), przekraczający 6 mg/dl – objawia się utratą apetytu, neuropatią, drgawkami, świądem;
- kwasica metaboliczna objawiająca się charakterystyczną hiperwentylacją, wyniszczeniem organizmu, zanikiem mięśni, apatią i symptomami neurologicznymi;
- objawy ze strony przewodu pokarmowego;
- nieprzyjemny zapach z pyszczka, przypominający woń amoniaku;
- owrzodzenie jamy ustnej;
- ślinienie się;
- zgrzytanie zębami;
- krwiomocz;
- anemia;
- nadciśnienie tętnicze;
- ciepłe i zaczerwienione małżowiny uszne wskazujące na problemy kardiologiczne;
- padaczka;
- wokalizacja.
Ponadto kot może wykazywać symptomy zaburzeń poziomu niektórych witamin i minerałów; oprócz wzrostu stężenia fosforu chodzi przede wszystkim o potas we krwi syntezę witaminy D3.
Objawy mocznicy mogą obejmować też problemy endokrynologiczne i metaboliczne, okulistyczne oraz neurologiczne.
Diagnozowanie mocznicy
Lekarz weterynarii nie będzie miał problemów z rozpoznaniem mocznicy, natomiast bardzo istotne jest wskazanie jej przyczyny. W tym celu zleca się badanie krwi (morfologia i biochemia) oraz moczu.
Koty z ostrą mocznicą mogą mieć wysoki hematokryt i zwiększoną liczbę białych krwinek. Poziomy niektórych enzymów białkowych i substancji chemicznych, takich jak kreatynina, mocznik, fosfor, glukoza i potas, będą oczywiście wysokie.
Bardzo ważne jest stwierdzenie, czy mocznica jest efektem przewlekłej choroby nerek, czy niedrożności cewki moczowej spowodowanej np. kamicą. Oprócz badań laboratoryjnych wykonuje się więc badania obrazowe.
USG jamy brzusznej pokaże rozmiar nerek. Przy przewlekłej chorobie nerek narządy te są mniejsze niż powinny, w przypadku niewydolności ostrej rozmiar jest prawidłowy. Na obrazie USG lekarz będzie szukał też ewentualnych dowodów kamicy.
Kot z podejrzeniem mocznicy powinien mieć zmierzone ciśnienie krwi. Nadciśnienie może dodatkowo pogarszać kondycję nerek oraz całego organizmu, a u kotów niełatwo je rozpoznać po objawach zewnętrznych.
Leczenie mocznicy u kota
Leczenie mocznicy to leczenie objawów, które wywołało zatrucie organizmu związane z upośledzoną filtracją. Tak jak przy każdym zatruciu, najważniejszym działaniem jest usunięcie toksyn z organizmu.
Jeśli przyczyną jest niedrożność dróg moczowych, prowadzone jest leczenie z jednej strony przywracające funkcje układu moczowego, a z drugiej wyprowadzające pacjenta z mocznicy. Ważne, aby nie dopuścić do wtórnej niewydolności nerek. Jeżeli przyczyna niedrożności zostanie prędko usunięta, parametry nerkowe mogą ulec poprawie już na drugi dzień.
Zupełnie inaczej podchodzimy do problemu mocznicy przy przewlekłej niewydolności nerek. Ponieważ choroba jest nieuleczalna, skupiamy się na leczeniu skutków mocznicy oraz odciążaniu nerek. Działania wspomagające kota z zaawansowaną niewydolnością nerek i zwalczające patologiczne schorzenia towarzyszące mocznicy obejmują:
- płynoterapię podskórną i dożylną;
- suplementację probiotykami (bakterie probiotyczne rozkładają trafiające do jelit mocznik i toksyny);
- podawanie preparatów wiążących fosfor, głównie wodorotlenku glinu, ale pomocne są również np. preparaty zawierające yuccę Schidigera, węgiel aktywny;
- podawanie preparatów diuretycznych, moczopędnych – w pierwszym rzucie jest to furosemid;
- w razie potrzeby leczenie chorób przewodu pokarmowego i nudności oraz wymiotów często towarzyszących mocznicy, zwalczanie biegunki itd.;
- kontrolę ciśnienia krwi i w razie potrzeby leczenie nadciśnienia;
- leczenie powikłań metabolicznych, czyli kwasicy metabolicznej, zaburzeń poziomu potasu czy sodu;
- leczenie anemii;
- zwalczanie bólu.
Przy zaawansowanej chorobie nerek lekarz może ponadto podjąć decyzję o konieczności dializy.
Dieta kota z przewlekłą chorobą nerek
Po doprowadzeniu parametrów chorego kota do możliwie najlepszego poziomu kontynuacja leczenia odbywa się w domu. Do najistotniejszych elementów terapii należy dieta nerkowa.
Kluczowe zasady diety nerkowej:
- kot musi jeść – głodówki są bardzo niebezpieczne, mogą prowadzić do stłuszczenia wątroby – jeśli kot nie ma ochoty na przygotowaną przez nas dietę, próbujemy dosmaczniać (dobrze sprawdzają się sproszkowane smaczki liofilizowane lub gotowe już posypki), farmakologicznie pobudzać apetyt, a w najgorszym wypadku – dać jakąkolwiek karmę, którą kot zje;
- na dłuższą metę staramy się jednak ułożyć jadłospis składający się z pokarmów o obniżonej zawartości fosforu;
- kot powinien otrzymywać karmę opartą na wysokiej jakości białku zwierzęcym; poziom białka powinien zostać dobrany indywidualnie, najlepiej przez zoodietetyka – nie ograniczamy zbytnio podaży białka, aby nie odprowadzić do zaniku mięśni;
- żywimy dobrą karmą mokrą o zawartości fosforu maksymalnie 6,5 g/kg mieszanki paszowej o wilgotności 12%, bądź wprowadzamy dietę BARF dobraną pod kątem kota-nerkowca;
- dbamy o nawodnienie – nie karmimy pokarmem suchym, staramy się urozmaicić punkty dostępu do wody (miseczki w różnych częściach mieszkania, fontanna);
- suplementacja uzgodniona z lekarzem i/lub zoodietetykiem – szczególnie istotne są kwasy omega-3, ale także witaminy (jeśli wystąpił wielomocz – szczególnie witaminy z grupy B), koenzym Q10.
Kontrola fosforu
Jeśli karmisz pokarmem komercyjnym, pamiętaj, że musisz przeliczyć podany poziom fosforu w produkcie na ilość w suchej masie.
Warto skonsultować się z dobrym zoodietetykiem – wprowadzenie odpowiedniej diety odciąży nerki i pozwoli im dłużej pracować, złagodzi objawy chorób współistniejących, poprawi komfort życia kota.
Wielu specjalistów zachęca w tym wypadku do przejścia na dietę BARF, gdzie kontrola poziomu fosforu jest łatwiejsza niż w karmach komercyjnych – zwłaszcza że z badań z 2021 r. (artykuł Nutritional composition evaluation of prescription commercial diets for dogs and cats with chronic kidney disease, Pet Nutrology Research Center, School of Veterinary Medicine and Animal Science, University of São Paulo, Brazil) wynika, iż nawet część karm specjalistycznych typu „renal” nie jest poprawnie zbilansowana pod potrzeby kociego pacjenta.
Dobrze dobrane leczenie, dieta oraz odpowiednie nawodnienie pacjenta pomogą złagodzić schorzenia związane z mocznicą – choć nie da się wyleczyć przewlekłej niewydolności nerek, dobrze prowadzony zwierzak może przeżyć wiele lat w komforcie.
Choroby kotów
