Czym są zoonozy?
Zoonoza to inaczej choroba odzwierzęca, czyli taka, którą człowiek zaraża się przez kontakt ze zwierzęciem, surowcami pochodzenia zwierzęcego lub odchodami. Do najczęściej występujących i najlepiej poznanych zoonoz zaliczamy między innymi toksoplazmozę, chorobę kociego pazura czy boreliozę.
Wbrew pozorom, choroby odzwierzęce nie zagrażają tylko opiekunom zwierząt. Istnieje wiele pasożytów, z którymi kontakt możemy mieć za pośrednictwem zanieczyszczonej gleby czy wody. Najskuteczniejszym sposobem na uniknięcie zarażenia jedną z zoonoz, jest odpowiednia higiena!
Czym możemy zarazić się od kota?
Koty mogą przenosić różne choroby na ludzi, zarówno poprzez bezpośredni kontakt, jak i przez pasożyty. Oto kilka przykładów:
- Toksoplasmoza: Wywoływana przez pasożytniczy pierwotniak Toxoplasma gondii, który może być przenoszony przez kontakt z kałem zarażonego kota. Choroba ta może być szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ może prowadzić do poważnych komplikacji płodowych.
- Toksokaroza: choroba pasożytnicza wywoływana przez larwy glisty psiej (Toxocara canis), a także glisty kociej (Toxocara cati). Dojrzałe pasożyty bytują w przewodzie pokarmowym zarażonych zwierząt, głównie szczeniąt i kociąt, a wydalone z ich organizmów z kałem jaja po około 3 tygodniach spędzonych w środowisku zewnętrznym stają się inwazyjne
- Bartonelloza (choroba kociego pazura): Wywoływana przez bakterie z rodzaju Bartonella, może być przenoszona na ludzi przez ugryzienie lub zadrapanie przez zarażonego kota.
Jakimi chorobami można zarazić się od psa?
Podobnie jak w przypadku kotów, od psów możemy zarazić się chorobami pasożytniczymi, czy wirusowymi. Oto niektóre z nich:
- Wścieklizna: Choć jest rzadkością ze względu na obowiązkowe w przypadku psów szczepienia, wścieklizna jest poważną chorobą, którą można przenieść zarażając się śliną zarażonego psa.
- Świerzbowiec: Świerzb to też jedna z częstszych chorób, którą można zarazić się od psa lub kota. Wywołują ją świerzbowce (roztocza) żywiące się obumarłymi komórkami skóry. Świerzbowiec przenosi się najczęściej przez bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem.
- Bąblowica: Niebezpieczna choroba pasożytnicza wywoływana przez kontakt z larwalną postacią tasiemców bąblowcowych.
- Giardioza (lamblioza): choroba pasożytnicza dwunastnicy i jelita cienkiego, którą powoduje pierwotniak Giardia duodenalis;
Zoonozy w Polsce
Do najpopularniejszych chorób odzwierzęcych należą przede wszystkim takie choroby jak wścieklizna, toksoplazmoza czy borelioza, którym przyjrzymy się bliżej.
Wścieklizna
Nie sposób nie wspomnieć w artykule o zoonozach o wściekliźnie – chyba najbardziej zakorzenionej w świadomości chorobie odzwierzęcej, choć obecnie na szczęście niezwykle rzadko spotykanej w Polsce. Niemniej nie należy jej bagatelizować, ponieważ jest to jedna z najgroźniejszych chorób odzwierzęcych, na którą nie ma lekarstwa.
Gdy się rozwinie, człowiek umiera. Wścieklizna to choroba wirusowa, która przenosi się przez ślinę, więc zarazić się można w wyniku pogryzienia przez chore zwierzę – w Polsce najczęściej są to lisy, nietoperze, a także domowe psy i koty.
Wirus wścieklizny wywołuje zapalenie mózgu, więc objawy dotyczą w dużym stopniu układu nerwowego. Może przybrać postać pobudzeniową lub porażenną, najczęściej jednak zaczyna się od pobudzenia, a kończy na śpiączce.
Najbardziej charakterystycznym objawem wścieklizny jest wodowstręt, objawiający się nawet awersją do dźwięku przelewającej się wody, oraz objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Towarzyszyć mogą im też: ból głowy, gorączka i nudności. Mogą ponadto wystąpić omamy wzrokowe i słuchowe.
Po jakimś czasie chory zapada śpiączkę i umiera w wyniku niewydolności krążeniowo - oddechowej. Okres wylęgania się choroby trwa wiele miesięcy, a lekarstwo na nią, gdy jest już rozwinięta, na dzień dzisiejszy nie istnieje. Należy więc natychmiast po ugryzieniu przez podejrzane zwierzę udać się do lekarza po szczepionkę, która zapobiegnie rozwojowi choroby.
Zarażone zwierzę traci instynkt przetrwania i przestaje się bać. Dodatkowo wykazuje nadaktywność i zachowania agresywne, często pojawia się zwiększone wydzielanie śliny. Nietoperze w wyniku zarażenia tracą zdolność latania – warto o tym pamiętać, zanim ruszymy poszkodowanemu zwierzęciu na pomoc.
W Polsce do obowiązków każdego właściciela psa należy zaszczepienie go przeciwko wściekliźnie. Nie ma takiego przymusu w przypadku kotów, jednak jeśli są to koty wychodzące, to szczepienie takie jest bardzo wskazane. Zaleca się też unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami – w Polsce szczególnie z lisami i nietoperzami, ponieważ to właśnie one są najczęstszymi nosicielami tego wirusa.
Toksoplazmoza
Toksoplazmoza to pasożytnicza choroba. Możemy zarazić się nią od kota, który jest nosicielem, a także przez kontakt z surowym mięsem, spożywanie niemytych owoców i warzyw. Oocysty toksoplazmozy występują w kale zakażonego kota.
Pasożytem można się zarazić dopiero po ok. 24 godzinach od kociego wypróżnienia. Choroba ta często przebiega bezobjawowo, a jeśli już występują objawy, to często nie różnią się od zwykłej grypy.
Czasem dochodzi do zapalenia opon mózgowych. Toksoplazmoza jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet i kotek będących w ciąży, może prowadzić do śmierci płodów. Aby uniknąć zakażenia pasożytem, należy:
- dbać o higienę,
- sprzątać kocie odchody minimum raz dziennie,
- myć ręce po każdym kontakcie z kuwetą,
- a przede wszystkim unikać spożywania surowego mięsa, niemytych owoców i warzyw.
Choroba kociego pazura
Choroba kociego pazura to zakażenie bakteryjne (bakterie z rodzaju Bartonella), którego nabawić się można w wyniku zadrapania przez kota. Nie jest znany odsetek kotów w populacji, które są nosicielami tej bakterii. Sama choroba ma łagodny przebieg i zazwyczaj do wyleczenia dochodzi samoistnie w ciągu 2-3 tygodni od wystąpienia objawów. Zawsze jednak warto skonsultować się z lekarzem, by ten mógł ocenić nasz stan i podjąć decyzję, czy nie należałoby wesprzeć leczenia. antybiotykiem.
Mimo łagodnego przebiegu choroba kociego pazura może prowadzić do poważnych powikłań. Objawem tej zoonozy jest plamka w miejscu podrapania, która z czasem przekształca się w grudkę, następnie w pęcherzyk, a na końcu strupek. Okoliczne węzły chłonne powiększają się, pojawiają się objawy ogólnoustrojowe podobne do przeziębienia, takie jak:
- gorączka,
- bóle głowy,
- czasem też nudności i wymioty.
Nie bez powodu najczęściej na chorobę kociego pazura zapadają dzieci. Często bawią się z kotem w nieodpowiedni sposób, sprawiając mu ból czy dyskomfort, co kończy się podrapaniem. Aby uniknąć zakażenia, należy edukować dziecko (i siebie) odnośnie kocich potrzeb, tego, że nie jest on zabawką, a także prawidłowych form zabawy, na przykład przy użyciu wędki.
Ponadto nie należy wchodzić w kontakt z kotami bezpańskimi, żyjącymi na zewnątrz.
Borelioza
Borelioza to bardzo często występująca zoonoza przenoszona przez kleszcze. W Polsce dochodzi do kilku – kilkunastu tysięcy zakażeń rocznie, a liczba ta ciągle rośnie. Zoonoza przenoszona jest przez krętki, jednak aby do tego doszło, sam kleszcz musi żerować na człowieku minimum 16 godzin.
Charakterystycznym objawem zakażenia boreliozą jest tak zwany rumień wędrujący, czyli czerwona plama, która pojawia się w miejscu ukąszenia kleszcza.
Czasem też pojawiają się takie objawy jak bóle i zawroty głowy, problemy z sercem, stawami oraz porażenie twarzy. Borelioza grozi poważnymi powikłaniami oraz może przejść w stan przewlekły, nie należy więc bagatelizować zmian, które pojawiają się po ugryzieniu kleszcza.
Uniknięcie ugryzienia przez kleszcza nie zawsze jest możliwe. Zwłaszcza gdy w ciepłych miesiącach korzystamy z uroków aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu – w lasach i na łąkach. Po powrocie z takiego miejsca koniecznie należy dokładnie obejrzeć swoje ciało.
Warto mieć świadomość, że skupiska kleszczy spotykane są nawet w miejskich parkach! Ponadto, choć najwięcej tych pajęczaków pojawia się rzeczywiście latem, nie znaczy to, że o innych porach roku jesteśmy bezpieczni. Kleszcze zaczynają swoją aktywność wcześnie, bo niejednokrotnie już w marcu i mogą pozostawać aktywne nawet do listopada.
Jeśli już zdarzy się nam znaleźć kleszcza wbitego w ciało, należy niezwłocznie go usunąć (ostrożnie, aby pozbyć się go w całości), zdezynfekować miejsce ugryzienia i bacznie obserwować, czy nie występuje zaczerwienienie, obrzęk. Obecnie usuniętego kleszcza można poddać badaniu, by od razu dowiedzieć się, czy był zakażony.
Włośnica
Włośnica również jest chorobą pasożytniczą i co roku notuje się od kilku do aż kilkuset przypadków zakażenia w Polsce. Do zakażenia dochodzi w wyniku spożycia mięsa dzika zarażonego larwą włośnika. Bardzo rzadko zdarza się u hodowlanych świń.
Włośnica daje objawy choroby w postaci:
- gorączki;
- nudności, wymiotów oraz zaburzeń żołądkowo-jelitowych;
- mogą pojawić się bóle mięśniowe,
- obrzęk powiek i twarzy,
- majaczenie,
- zmiany skórne.
Choroba wymaga podjęcia leczenia, nierzadko pacjenta należy hospitalizować.
Aby zapobiec zakażeniu, należy pamiętać o obróbce termicznej spożywanego mięsa, a także o myciu rąk za każdym razem, gdy mamy kontakt z surowym mięsem. Dobrze też unikać spożywania mięsa niewiadomego pochodzenia, ponieważ mogło nie być wcześniej przebadane.
Inne zoonozy występujące na świecie
Inne zoonozy, występujące nie tylko w Polsce, ale na całym świecie, to m.in.:
- ptasia grypa,
- świńska grypa,
- bruceloza (zwana także np. gorączką maltańską czy gorączką Rio Grande),
- babeszjoza (kolejna z chorób odkleszczowych),
- gorączka krwotoczna Ebola,
- denga (choroba tropikalna przenoszona przez komary).
Choroby odzwierzęce - podsumowanie
Wyżej wymienione to tylko kilka z chorób odzwierzęcych. Zoonoza może być wywoływana przez bakterie i wirusy, w zależności od jej rodzaju. Nosicielami poszczególnych chorób mogą być zarówno zwierzęta domowe, jak wspomniane już koty czy psy, jak również dziko żyjące.
Biorąc pod uwagę mnogość chorób odzwierzęcych, warto wzbogacić się o choćby podstawową wiedzę na ich temat - szczególnie w sytuacji, gdy na co dzień mamy do czynienia z licznymi zwierzętami, jak domowymi, jak dziko żyjącymi.
Trzeba też pamiętać o tym, że w różnych częściach świata występują różne zoonozy, dlatego przed wyjazdem (zwłaszcza w egzotyczne miejsce), warto dowiedzieć się, jakie niebezpieczeństwa czyhają na miejscu i w jaki sposób można się przed nimi zabezpieczyć.
Bibliografia:
1. Dr hab. Jakub Gawor, Pasożytnicze zagrożenia dla ludzi i zwierząt. Cz. I. Toksoplazmoza i giardioza, Magazyn Weterynaryjny, 04/2012, dostęp: 28.10.2019
2. Dr hab. Jakub Gawor, Pasożytnicze zagrożenia dla ludzi i zwierząt. Cz. II. Bąblowica wielojamowa i włośnica. Magazyn Weterynaryjny, 08/2012, dostęp 28.10.2019
3. https://www.cdc.gov/healthypets/diseases/cat-scratch.html, dostęp 28.10.2019
4. Dr hab. Jakub Gawor, dr n. med. Ewa Talarek, Choroby odkleszczowe - zagrożenie dla ludzi i zwierząt. Magazyn Weterynaryjny, 03/2017, dostęp 28.10.2019
Choroby kotów
