W mózgu psa zdecydowanie większą część zajmują struktury odpowiedzialne za węch niż te odpowiadające za wzrok psa.
Nic więc dziwnego, że psi węch często wykorzystywany jest w zadaniach wymagających węszenia – m.in. w szukaniu narkotyków czy poszukiwaniu zaginionych osób przez psy policyjne. Wystarczy właściwe szkolenie, aby pies stał się najdokładniejszą czujką zapachową!
Jak zbudowany jest nos psa?
Na psi nos – niepozorną czarną kulkę z dwiema dziurami umieszczoną na środku psiego pyska – składa się cały labirynt kanalików nosowych wyścielonych tkanką nosową, na której znajduje się mnóstwo pokrytych włoskami receptorów węchowych.
Ilość komórek receptorowych różni się w zależności od rasy psa, jednak waha się w okolicach kilkuset milionów receptorów. Jak one się tam wszystkie mieszczą? Otóż tyle mln komórek może zmieścić się w tym małym nosku tylko dlatego, że tkanka jest mocno pofałdowana, co sprawia, że molekuły zapachowe przepływając przez nos, wielokrotnie kontaktują się z receptorami.
W środku psiego nosa znajduje się też narząd lemieszowo-nosowy, który odpowiedzialny jest za rozpoznawanie i pośrednio interpretowanie feromonów. Prawdopodobnie dzięki niemu psi nos jest mokry. Dodatkowo, ten mokry nos też pomaga w wyłapywaniu cząstek zapachowych, bo są one rozpuszczalne w wodzie.
Powietrze, które jest wdychane, ulega rozdzieleniu na to, służące do oddychania oraz to, które będzie służyć do identyfikacji zapachów. Każde nozdrze oddycha oddzielnie i w każdym zachodzą inne procesy.
- Prawe nozdrze psa, które połączone jest z prawą półkulą mózgu, odpowiedzialne jest za analizę nieprzyjemnych zapachów. Takich, które są obce i wywołują lęk.
- Lewe nozdrze połączone z półkulą lewą, analizuje znajome i bezpieczne zapachy.
W badaniach wykazano, że każdy zapach najpierw przechodzi przez prawe nozdrze, a dopiero potem, jeśli zostaje zidentyfikowany jako bezpieczny, jest rozpoznawany w lewym. Pozwala to w pewnym stopniu wnioskować o emocjach odczuwanych przez psa w momencie węszenia.
Pies pamięta nawet 600 000 zapachów!
Węch psów jest imponujący. Na podstawie milionów wskaźników pozwala bezbłędnie rozróżnić swojego człowieka w tłumie innych – bez wspomagania się innymi zmysłami. Rozróżnianie zapachów nie dotyczy jedynie ludzi. Za pomocą węchu rozpoznaje on przynależność do rodziny, swoich kolegów, zagrożenie, przedmioty, zwierzynę, jedzenie - dosłownie wszystko. I to w czasie! Idąc z Tobą na spacer, twój czworonożny przyjaciel wie, kto wcześniej szedł po schodach i w jakim był nastroju!
Zmysł węchu w służbie człowiekowi
Węch psa wykorzystywany jest w wielu sytuacjach, w których konieczne jest wyłapanie tego jednego spośród tysięcy zapachów. Najczęstsze psie prace to:
- Tropienie. Wyszkolony pies jest w stanie zauważyć różnice w niuansach zapachowych i tym samym wywnioskować, w którą stronę szła dana osoba albo w którym miejscu zatrzymała się na chwilę. Ta umiejętność przydaje się zarówno w akcjach poszukiwawczych i ratowniczych, jak i przy tropieniu złodziei i innych sprawców przestępstw. W zależności od predyspozycji rasowych, niektóre psy tropią z nosem przy ziemi, a inne wyłapują zapachy unoszące się w powietrzu. Psy o najsilniejszym węchu, na przykład bloodhoundy, potrafią podążać za zapachem pozostawionym nawet kilka dni wcześniej.
Jeśli dodamy do tego fakt, iż każde nozdrze porusza się niezależnie, co ułatwia detekcję kierunku woni, otrzymujemy doskonałe narzędzie do poszukiwania zaginionych ludzi, ofiar wśród gruzów, ciał czy uciekinierów. Nie tylko na lądzie ale i w wodzie. - Wykrywanie zapachów określonych materiałów. Odpowiedni trening węchowy może wyczulić psa na określone zapachy co wykorzystywane jest w służbie człowiekowi przy poszukiwaniu materiałów wybuchowych czy narkotyków lub innych zakazanych substancji.
- Odczytywanie emocji. Węch psa pozwala też mu na odczytywanie emocji i stanów. Pies wyczuwa pot, adrenalinę, feromony. Jeśli dołożyć do tego doskonały psi słuch, który pozwala wyczuć subtelne różnice w szybkości bicia serca, to mamy pełen obraz psa potrafiącego z dużą precyzją odczytywać ludzkie emocje. Ta psia wrażliwość na ludzkie emocje jest między innymi wykorzystywana w dogoterapii. Niektóre rasy, takie jak labradory, są w tym naprawdę doskonałe.
- Wykrywanie chorób. Badania wykazały ponadto, że przeszkolone psy potrafią wyczuć niektóre choroby, w tym nowotworowe! Prowadzone są badania na ten temat, ale wszystko wskazuje na to, że psy usprawnią i przyspieszą procesy diagnostyczne. W czasie pandemii, specjalnie przeszkolone psy były wykorzystywane w niektórych krajach do wykrywania chorych na COVID-19.
Psi węch jako zmysł komunikacji
Psy za pomocą zapachów komunikują się między sobą. Służą do tego właśnie feromony, najczęściej wydalane w moczu. Istnieje kilka rodzajów feromonów, które niosą innego rodzaju informacje – od ostrzegawczych, poprzez budujące więź między matką a szczeniakami, aż po seksualne. W zakresie komunikacji z innymi przedstawcielami swojego gatunku, jest to zdecydowanie najważniejszy z psich zmysłów.
Budowa psiego pęcherza pozwala na wydalanie moczu w małych ilościach, dzięki czemu czworonóg może zostawić informację dla okolicznych psów, wyznaczając tym samym granice terytorium, czy informując o gotowości do współżycia.
Na spacerze, choć mniej intensywne, zapachy są zostawiane wraz z kałem i podczas rutynowego kopania w ziemi po załatwieniu potrzeb. Charakterystyczne jest ponadto obwąchiwanie sobie wzajemnie części intymnych przez psy.
Okolice genitaliów niosą bardzo dużo ważnych informacji o drugim osobniku, zatem zdecydowanie nie powinno się psom takiego zachowania zabraniać. To ważny element ich pełnego zapachów świata i pozawala na prawidłowe budowanie relacji między psami oraz podejmowanie decyzji odnośnie losów dalszych interakcji.
Węch psa a człowieka - ile razy jest lepszy od ludzkiego?
Szacuje się, że węch u psa jest czulszy od ludzkiego przynajmniej 40 razy. Niektórzy naukowcy twierdzą, że ta różnica jest dużo większa i każdy psiak rozpoznaje zapachy 100 tysięcy razy lepiej niż my. Mimo braku zgodności w zakresie liczb faktem jest to, że zmysł węchu u psa jest znacznie bardziej rozwinięty, a 100 - 200 milionów komórek węchowych rozlokowanych na 130 cm2 powierzchni daje lepsze efekty, niż zaledwie 5 milionów tych komórek na 3 cm2 u człowieka. Pozwala wykryć zapach w stężeniu jednej cząsteczki na trylion!
Samo węszenie polega na kilku szybkich, następujących po sobie wdechach, które niosą informację do receptorów w nosie. Najpierw następuje napięcie mięśni nozdrzy, które powoduje przepływ powietrza, wpuszczając zapachy do środka i jednocześnie wypuszczając te, które znajdują się w środku przez boczne dziurki (lub wpuszczając je głębiej).
Ludzie zaś wąchają, wciągając powietrze do środka i wypuszczając je tą samą dziurką. Proces ten jest znacznie prostszy, ale też niesie za sobą znacznie mniej informacji. Człowiek ponadto nauczył się oswajać z zapachem zarówno przyjemnym, jak i nieprzyjemnym, gdy spędzi z nim jakiś czas. Pies eksploruje zapachy na nowo przez cały czas.
Ludzki węch jest bardzo ubogi, jeśli porównać go do węchu psa. Alexandra Horowitz, znana badaczka funkcji poznawczych psów i innych zwierząt, w swojej książce "Oczami Psa" pisze, że człowiek jest w stanie wyczuć węchem łyżeczkę cukru w kawie, zaś pies wyczuje łyżeczkę cukru rozpuszczoną w… dwóch pełnych basenach olimpijskich!
Jest to oczywiście szacowanie, nikt nie napełniał basenów i nie pytał psa, czy czuje w nich cukier, ale porównanie to pokazuje skalę różnicy w możliwościach odbioru zapachu między węchem psa i człowieka.
Zabawy węchowe z psem - jak wyczulić psa na zapach?
W związku z powyższym bardzo ciekawym i wartościowym sposobem na spędzanie wspólnego czasu z psem są zabawy węchowe. Nie dość, że można uważnie obserwować, w jaki sposób pies odbiera świat zapachów, to jeszcze zabawy te pozwalają zaspokoić instynkty łowieckie zwierzęcia oraz zwyczajnie sprawiają mu radość.
Radość ze wspólnie spędzonego czasu to podstawa prawidłowej relacji między psem a człowiekiem – wszak kojarzy on się wtedy z pozytywnymi emocjami. Możliwości zabaw węchowych jest całe mnóstwo, można chować różne przedmioty czy smakołyki i nagradzać psa za odnalezienie ich, a także samemu się chować i pozwolić psu się odnaleźć.
Inną świetną propozycją jest mata węchowa, która zbudowana jest z długich i gęstych frędzli. Między frędzle wrzucamy psie smakołyki – będzie musiał on wykorzystać nos, aby je odnaleźć.
Mata świetnie sprawdza się też w przypadku psów, które za szybko jedzą, albo z jakiegoś powodu potrzebują zajęcia na dłuższy czas lub odwrócenia uwagi. Wartościowy dla nosa naszego ulubieńca jest ponadto spacer w zupełnie nowe miejsca, aby mógł sobie powęszyć, bez pośpiechu i poganiania.
Warto po prostu pozwolić mu iść przed siebie – tam, gdzie poprowadzi go nos!
Bibliografia:
1. Nosem Psa,. Alexandra Horowitz
2. Oczami Psa, Alexandra Horowitz
